Cuộc HẢI HÀNH của Cha FRANCISCO de PINA đến ĐÀNG TRONG - Phần 2 - THÁNH ĐỊA VIỆT NAM HỌC SỐ HÓA VẠN SỰ

Post Views: 451

ĐÌNH NAM^*Tác giả ở Mỹ gửi bài về qua email bantuthu1965@gmail.com

Cuộc Hải hành vượt trùng dương qua Goa, Ấn Độ

Quần áo, Thức ăn và Nước uống mang theo

Khoảng giữa tháng ba, năm 1608, trong tay cầm giấy thông hành đến Goa, được lệnh chỉ thị của Cha Bề Trên rằng anh không được trình diện quá trễ – Nếu trễ, họ sẽ thay thế anh với một sinh viên khác, anh Pina đón xe ngựa chạy về hướng Trường Đại học Santo Antão, thuộc thành phố Lisbon, nơi tụ họp của các tu sĩ Dòng Chúa Giê Su trước khi lên tàu đi Ấn Độ ²⁸. Không hiểu lúc ấy, trước khi rời xa Coimbra, anh có được phép về thăm gia đình ở Guarda hay không. Nhưng nếu anh theo đường lối của Thánh Francisco Xavier vào năm 1541 thì anh sẽ không ghé thăm họ ²⁹ – Điều này rất có thể đã xảy ra vì trong Nội qui nhà Dòng Chúa Giê Su khích lệ sinh viên nội trú cắt đứt liên lạc với gia đình.

Sau khi trình diện xong, anh mới biết được rằng Phái đoàn Dòng Chúa Giê Su gồm có tám người (Hãy xem Hình 5)³⁰. Người đứng đầu là Cha Bề Trên Nicolas Vieira và Cha Francisco Rodrigues. Ngoại trừ hai người này, kể luôn cả anh, tất cả những người khác đều là tu sĩ tập sự như là Manoel Borges (1584-1633) ³¹, Manoel Lopes (1583-1627) ³², Avares Semedo (1585-1658) ³³, Bernado Luis và Francisco Ferraz. Trong sáu người trai trẻ, cả ba anh Borges, Lopes và Semedo đều lớn hơn Pina một vài tuổi, ghi danh vào Chương trình Nhà Tập sớm hơn anh và vì thế, người nào cũng học xong lớp Triết lý trước khi rời Coimbra hay Évora, nơi họ đã gia nhập vào Dòng Chúa Giê Su. Hiện nay, họ chỉ còn thiếu lớp cuối cùng Thần Học mà thôi. Thí dụ như, chỉ so sánh với Borges thì Pina còn kém xa trong việc học vì Borges đã có kinh nghiệm dạy học tiếng La Tinh cho 5 năm trời ở Braga. Trong nhóm thanh niên khởi hành qua Goa kỳ này, anh là người thâm niên nhất.

Biết rõ chuyến hành trình nhiều gian nan và nguy hiểm, Cha Bề Trên Vieira chắc chắn đã trao nhiệm vụ cho mọi người. Cha Rodrigues có lẽ được giao cho nhiệm vụ trừ bị thay thế cho Cha Vieira, nếu chuyện không may xảy ra cho ngài. Kế đó, người thâm niên nhất phải là Borges; sau đó đến Lopes. Riêng Pina, Luis va Ferraz là ba sinh viên trẻ trung và thiếu kinh nghiệm nhất (cũng có thể Luis và Ferraz là hai tu huynh, nhưng hiện nay chúng ta không tìm ra một tài liệu nào về hai anh này).

Rất có thể Pina đã được giao cho nhiệm vụ nấu cơm cho mọi người trong nhóm tu sĩ Giê Su – Trên tàu họ chỉ ăn một bữa vào khoảng 12 giờ trưa. Ngoại trừ các tu sĩ, mỗi hành khách phải lo cho việc ăn uống hàng ngày cho chính mình. Vì thế, khi họ bị bệnh và có thể không đi lại được, họ có thể bị mất mạng. Trong những trường hợp khẩn cấp này, các tu sĩ Dòng Chúa Giê Su thường qua lại, đút thức ăn hay thuốc cho những bệnh nhân này. Cũng có thể Pina được giao cho trọng trách này. Ngoài ra, anh có thể được giao cho nhiệm vụ đến với người bệnh và khuyến khích họ xưng tội, nhất khi họ có rủi ro gì trước khi qua đời. Đây là một điều rất quan trọng cho những giáo hữu đang có mặt trên tàu. Vì chỉ là một sinh viên trẻ mới trải qua thử thách của nhà Dòng Chúa Giê Su sau lớp Nhà Tập, anh không thể giảng đạo hay nghe lời xưng tội của giáo dân trên tàu được. Nhiệm vụ này chỉ có thể giao cho những giáo sĩ trong phái đoàn đã được một giám mục chứng nhận mà thôi.

tusi-den-goa-vietnamhoc.net — Hình 5: Danh Sách 8 *Tu sĩ người Bồ* đáp dùng chuyến tàu đi *Goa* năm 1608.

Nghiên cứu kỹ danh sách trên, chúng ta cũng nhận thấy rằng cả tên của hai nhân vật “Emmanuel Borges” với dấu thập và “Emmanuel Lopes” được thêm chữ P(adre) ở đầu. Điều này chứng tỏ họ đã được ban cho chức Linh Mục và chính thức được phép giảng đạo lẫn giải tội. Riêng Cha Borges, vì gia nhập Nhà Tập sớm hơn (1601), trước khi lên đường đến Goa, có lẽ anh đã học xong lớp Triết lý và một hay hai năm của Thần Học. Trước năm 1608, tuy anh được phong chức Linh Mục hơi sớm, nhưng đó là điều có thể đã xảy ra vì trước khi lên đường, anh đang học lớp Thần Học. Còn Cha Lopes thì sao? Lý do nào mà anh có thể được thăng chức nhanh chóng như thế? Anh này trước khi lên đường qua Goa chỉ học xong lớp Triết học thôi. Vì thế, anh sẽ cần phải học thêm 4 năm nữa cho lớp Thần học cơ mà. Bình thường nhà Dòng Chúa Giê Su rất theo đúng nguyên tắc trong Nội qui. Họ sẽ không nâng đỡ bất cứ tu sĩ nào chưa hội đủ điều kiện học vấn. Nếu có, khi nào họ đã được thăng chức cho anh và ở đâu vì lúc này, anh không hội đủ điều kiện được phong chức thành Linh Mục? Điều bí ẩn này sẽ cần thêm nhiều nghiên cứu và một câu giải đáp. Cũng có thể, khi đáp tàu về Goa, nhờ công lao tận tụy trên tàu chăm sóc cho bệnh nhân nên vị Giám Mục ở Goa thay mặt Tòa thánh Vatican và phong chức Linh Mục cho anh. Chúng ta nên nhớ rằng tài liệu trích ra trong Hình 5 được phát hành trong năm 1725 – hơn 100 năm sau chuyến tàu định mạng này. Cho nên sự kiện trên sẽ cần nghiệm chứng lại.

Tương tự như Cha Dominique Jeunehomme³⁴ sửa soạn lên đường đến Goa vào năm 1629 đã mang theo, trước khi khởi hành, Pina đã sửa soạn kỹ lưỡng cho đồ dùng cá nhân của mình. Trên tàu, cũng như các tu sĩ khác, anh được phép mang theo một cái rương nhỏ chứa đựng hai loại quần áo mỏng và dầy sửa soạn cho những vùng biển nóng bức gần xích đạo hay nơi có nhiều giông tố như Mũi Hảo Vọng. Ngoài ra, anh cũng mang theo một ít thức ăn, thuốc thang thường dùng, chăn chiếu, sách vở và một cái bàn thờ nhỏ ³⁵. Không may mắn như anh, có một số hành khác trên tàu, ngoài manh áo mặc trên người, họ không mang theo một tấm vải nào khác. Đây là là một thiếu sót và lỗi lầm rất lớn vì khi con tàu Vencimento chìm đắm dưới những cơn mưa nóng bỏng trong vùng Xích Đạo hay ngược lại, cái rét mướt căm căm do sóng to, gió lớn gần Mũi Hảo Vọng, họ mới nhận thức rằng mình đã thiếu chu đáo trước khi lên đường. Vì thế, có thể họ phải trả với một giá rất đắt vì sự lơ là này.

Vài ngày trước khi khởi hành, các tu sĩ nhà Dòng Chúa Giê Su bắt đầu mướn xe và chở đồ dùng và thức ăn lên tàu ngay thương cảng Lisbon. Khi dừng ngựa ở bến tàu, không khó khăn gì cho lắm, họ đã tìm đựợc con thuyền buôn khổng lồ có tên là Nossa Senhora Vencimento da Monté da Carmo. Đã nhận lãnh phụ trách là một quản lý viên (procurator), Cha Bề Trên Vieira dĩ nhiên là có nhiều kinh nghiệm qua lại từ Lisbon đến Goa. Ngài biết đi bằng thuyền buồm sẽ tốn ít nhất 6 tháng mới đến nơi, nếu thời tiết thuận lợi và không gặp phải hải tặc. Việc trước tiên bây giờ là lo dự trữ thức ăn cho 8 người họ tiêu thụ trong vòng khoảng 6 tháng này. Ngài cũng hy vọng, nếu có việc gì trắc trở, con thuyền sẽ có thể tạm dừng chân ở hòn đảo Mozambique nằm ở phía Đông lục địa Phi Châu để tiếp ứng thêm thức ăn và nước uống – Hãy xem Hình 9. Tuy hiện nay không một tài liệu nào còn lại cho thấy họ khuân lên tàu những thứ gì, nhưng sau đây là một danh sách thức ăn mà các nhà tu Giê Su được phép tải lên tàu vào năm 1576 kê khai cho mỗi đầu người (Hãy xem Bảng 1) :

danhmuc.vatdung.di.goa-pina-vietnamhoc.net — Hình 6: Bảng 1 – Số lượng thức ăn hàng ngày của các *Tu sĩ Giê Su* so với hành khách trên tàu (1576).

Khi so sánh số lượng thực phẩm mang theo từ các tu sĩ nhà Dòng Chúa Giê Su và của hành khách trên tàu (Cột thứ ba so với cột thứ sáu), chúng ta có thể nhận định rằng ở trên tàu, về phương diện ăn uống, các tu sĩ đã được ưu đãi hơn rất nhiều. Tuy số lượng rượu dùng hàng ngày của họ ít ỏi hơn, nhưng họ có nhiều loại thịt để ăn như thịt bò, thịt heo và thịt gà. Riêng về thịt gà, họ được phép mang theo 100 con gà sống cho mỗi người. Nếu tính luôn cả số gà cho 8 người thì số gà này lên đến 800 con; thật sự tôi không hiểu làm cách nào mà họ có thể mang theo nhiều gà như thế. Có thể người Bồ mang theo nô lệ để chăm sóc cho gia súc mang theo. Nếu mang theo gà lớn, ăn sẵn, thì họ không thể nào tiêu thụ chúng trong vòng một thời gian ngắn được. Còn nếu họ mang theo gà con thì chỉ trong vòng ba bốn tháng sau, gà lớn lên đủ để ăn. Đây cũng là một điều rất phiền phức vì phải có đủ thực phẩm lẫn nước uống cho chúng. Đó là không kể mùi vị hôi thối xông ra từ phân gà nữa. Chúng ta không thể tưởng tượng rằng trong cuộc hành trình này, lúc đương đầu với sống chết, họ còn có đủ thì giờ chăm lo cho đám gà mang theo. Đó là không nói đến số gà chết vì nóng dưới gầm tàu khi thuyền của họ tiến gần đến đường xích đạo, dọc theo bờ biển Guinea. Nơi đó, vì không có gió, độ ẩm lại cao; nhiệt độ lại tăng cao lên đến 100°F hằng ngày. Có lẽ số gà bị tiêu vong thật là vô số. Thật sự số gà sống được mang lên tàu mà các tu sĩ Giê Su nuôi dưỡng là một số nhỏ. Nếu bao gồm luôn cả những hành khách giàu có, số gà có thể lên tới hơn 10.000 con²⁹. Đó là không kể số gia súc bao gồm luôn cả bò, heo, cừu, vịt và thỏ nuôi trên tàu⁴⁰.

Con Tàu buôn Nossa Senhora Vencimento da Monté da Carmo

Lúc các tu sĩ, kể cả Pina, đang sửa soạn chất thực phẩm lên tàu. Chung quanh họ, khoảng 900 ⁴¹ hành khách khác cũng sửa soạn như thế. Trong số đó có một hành khách tên là Jean Mocquet (1575-1617), một nhà thám hiểm người Pháp đang trên hành trình đến Goa. Mục đích của ông ta là đi du ngoạn thế giới để mang về những vật lạ từ các nước khác những cho vua Pháp Henry IV (1553-1610). Vào năm 1608, khi khởi hành đến Lisbon với mục đích qua Goa, Ấn Độ, đây là chuyến hành trình thứ tư của ông ta trong năm chuyến du lịch khắp thế giới. Dĩ nhiên là mặc dù đáp tàu cùng một chuyến, nhưng các tu sĩ Dòng Chúa Giê Su không hề quen biết ông Mocquet. Nhưng sau chuyến du lịch nhiều mạo hiểm và nguy hiểm vượt trùng dương băng qua Phi Châu và cuối cùng đến Goa, sau khi về Pháp, ông đã viết trong sách của ông ấn hành năm 1616. Nhờ đó mà chúng ta mới biết nỗi khổ cực của những hành khách cũng như các tu sĩ trẻ tuổi trong lòng đầy nhiệt huyết như Pina. Có lẽ chuyến đi này là một thử thách mà cũng là kinh nghiệm đời rất đáng giá vì sau chuyến hành trình này, họ sẽ trở thành những con người từng trải và có một cái nhìn về cuộc sống khác hẳn với những người khác.

Chiếc thuyền buồm Vencimento là một trong số những con tàu buôn to lớn nhất thế giới vào thời ấy với trọng lượng khoảng 2.000 tấn.42 Nếu đem so sánh giữa nó và chiếc tàu Madre de Deus mà người Anh đánh cướp được từ người Bồ năm 1592, chiếc Vencimento có phần lớn hơn (2.000 tấn so với 1.600 tấn). Vì thế, nó có thể dài hơn 165 ft (50m) và rộng hơn 47 ft (14.5m)⁴³. Số lượng hàng hóa chứa trên tàu lên tới 120.000 cubic feet⁴⁴. Nó được chỉ định là tàu chỉ huy dưới quyền Hạm Trưởng Bá Tước Feira⁴⁵, người đã được bổ nhiệm đến Goa làm chức Thống Đốc. Nhiệm kỳ của ông sẽ là ba năm. Dựa theo hành trình, nếu mọi việc đều ổn thoả đoàn tàu buôn của ông sẽ đáp bến thuộc địa Goa trong vòng tháng 9 hay tháng 10 năm 1608. Ông Jean Mocquet được mời theo làm tùy tùng viên của Bá Tước Feira. Hạm đội này gồm có 5 chiếc tàu buôn to (carrack) được 7 chiến thuyền (galleon) trang bị đầy đủ bằng súng đại bác thời ấy hộ tống và 2 chiếc thuyền chuyên chở thực phẩm (urcas)⁴⁶. Trong thời gian này trong lịch sử, nước Bồ Đào Nha đang bị Tây Ban Nha cai trị và vì thế, đang lâm vào chiến tranh với nước Hòa Lan và Anh Quốc. Các tàu chiến của hai nước này thường phục kích hải thuyền của nước Bồ tại các hải đảo như Azores, São Tóme, São Helena ⁴⁷, hay Mozambique, những nơi có thể cung cấp nước ngọt và thức ăn cho hạm đội thủy quân Bồ. Vì thế, nếu thời tiết thuận lợi và không gặp trở ngại trên hành trình, họ sẽ cố gắng không dừng lại nơi nào.
Sau đây là bảng tóm tắt cuộc hành trình của tàu Vencimento (và một số thuyền khác) đến Goa và Macao (Hãy xem Bảng 2) :

hanhtrinh-pina-den-dangtrong-vietnamhoc.net — Hình 7: Tóm tắt hành trình đến *Đàng Trong* của *Francisco de Pina*.

Vào ngày 29 tháng 3 năm 1608, sau khi Bá Tước Feira ra lệnh khởi hành (Hãy xem Hình 6). Trên tàu chỉ huy Vencimento, tiếng súng vang rền nổ ra hiệu rời bến. Hạm đội bao gồm 14 chiếc thuyền, lần lượt ra khơi nhắm về cửa biển Targus. Hàng năm, các tàu buôn nước Bồ thường xuất hành khoảng thời gian này để qua Ấn Độ để mua các gia vị. Kể từ khi đánh chiếm được thành phố Goa và tách rời nó khỏi Ấn Độ từ năm 1510, Bồ Đào Nha chiếm độc quyền trong việc buôn bán và phân phối gia vị ở Âu Châu. Nước Bồ trở nên hùng mạnh hơn. Một mặt khác, dưới sự bảo trợ của Đức Giáo Hoàng và vua Bồ, các tu sĩ Dòng Chúa Giê Su được phép lên đường qua Ấn Độ sang Nhật Bản, Trung Quốc để truyền bá Thiên Chúa Giáo.

taubuon.bodaonha.1520-vietnamhoc.net — Hình 6: *Tàu buôn Bồ Đào Nha* từ năm 1520 *(trích từ Bảo tàng Nghệ thuật Cổ đại Quốc gia Bồ Đào Nha ở Lisbon)*.

Có lẽ giống như trong chuyến hành trình của Cha Matteo Ricci (1552-1610) vào năm 1578 ⁵⁴, là những nhân vật được trọng vọng trong xã hội, tám vị nhà Dòng Chúa Giê Su có thể được trao cho hai phòng ngủ rất nhỏ bé -mỗi phòng chỉ khoảng 8 ft x 10ft ⁵⁵và trong đó có kê 4 cái giường nhỏ ⁵⁶ cho bốn vị tu sĩ, nhưng có cửa sổ hướng ra mặt biển ở phía sau thuyền. Đây là một vinh dự cho các ngài vì họ được đối xử như những vị sĩ quan quan trọng trong bộ chỉ huy của hạm trưởng. Nhưng ông Mocquet không được nhiều trọng vọng như thế. Là một thường dân, giường của ông là một tấm nệm rơm mà ông mang theo được đặt trên boong tàu ⁵⁷. Đêm về, chiếc màn của ông là bầu trời bao la đầy trăng sao sáng tỏ. Không những vậy, mỗi ngày ông phải chìa tay xin khẩu phần thức ăn như bao nhiêu hành khách khác mà thuyền trưởng đã phân phát. Tối ngủ, nằm trên boong tàu, ông cũng như nhiều người khác phải chịu cảnh mưa đổ xuống bất chợt khi con thuyền dọc theo bờ biển phía Tây Phi Châu. Khác hẳn với ông Mocquet, các tu sĩ được quyền mang theo thức ăn, rượu vang và nước uống riêng lên tàu. Nhưng đây cũng là một gánh nặng vì phòng ốc quá chật chội, các ngài phải chứa chất nào chai, thùng lẫn bao khắp phòng và ngập lên như núi. Nhiều quá đến nỗi các ngài phải len lỏi bước đến chiếc giường cỏn con chỉ vừa vặn cho một thân người nằm. Về đêm, duỗi chân có phần rất khó khăn vì chiếc giường con quá ngắn. Người nào có chân dài sẽ đụng cả lên đầu người nằm kế bên. Không những vậy, đêm xuống chuột chạy nhảy tứ tung tìm thức ăn trong phòng; nó leo cả lên người đang nằm trên giường mà không một chút mấy sợ hãi ⁵⁸. Có lẽ trong ngày đầu mọi người đề hăng hái chen lấn nhau trên boong tàu để ngắm vẻ đẹp thiên nhiên, bao la và hùng vĩ của biển cả. Đối với nhiều người như Pina, là dân sống miền núi non, có lẽ anh chưa bao giờ được đi biển cả. Chẳng bao lâu, gió căng buồm, thổi mạnh, con thuyền vượt sóng biển lướt lên trước. Ra khơi khung thuyền bắt đầu chòng chành, thuyền lắc lẻo theo sóng làm mọi người cảm thấy không đứng vững. Mặt mày choáng váng. Bụng bắt đầu muốn ói mửa. Một số người may mắn đứng vịn thành tàu, nghiêng người hướng ra biển. Sau khi mửa xong, tuy bụng đã cạn, nhưng đầu óc vẫn còn quay cuồng. Tội nghiệp thay cho những người đứng hay ngồi giữa lòng tàu, họ không thể kiềm chế được bao tử và bắt đầu ói mửa toé lên quần áo của người bên cạnh. Cảnh hổn độn, kêu la và chửi bới ngập trời không thể diễn tả được ⁵⁹.

Đoàn tàu buồm hùng vĩ nối đuôi nhau về hướng Nam, Tây-Nam nơi mà họ sẽ đi qua quần đảo Madeira trước tiên (Hãy theo dõi hành trình của hạm đội trong Hình 7). Sau 4-5 ngày, nhìn xa xa cảnh hùng vĩ của nước và núi non, mọi người biết mình đã đến gần quần đảo này. Từ đây, theo làn gió thổi mạnh, những con thuyền lần lượt vượt trùng dương bỏ lại xa nhau hơn. Theo tục lệ hải hành vào thời ấy, khi qua khỏi quần đảo Madeira, hạm đội không cần cấu kết thành một đội hình mà có thể tiến hành một cách riêng rẽ. Trên tàu, nhìn qua hông tàu, ông Mocquet nhận ra chiến thuyền Bom Jesus đang rẽ sóng thật nhanh, vượt qua chiếc Vencimento và mất hút ở cuối chân trời. Thương thay, mấy tháng sau, khi gặp lại nhau thì nó chỉ còn lại cái vỏ cháy nám, trôi nổi vô định trên vùng biển Mozambique⁶⁰.

haihanh-francisco.de.pina-dangtrong-vietnamhoc.net — Hình 7: Hành trình của *Cha Pina* từ *Lisbon, Bồ Đào Nha* đến *Goa, Ấn Độ* (1608-1609) theo đường vòng trong – vẽ bởi Tác giả.

Dựa theo tiến trình gần 100 năm nay, người Bồ có thể tự tin đã quen thuộc với con đường biển đi qua Goa để mua gia vị. Nói chung, khi rời hải cảng Lisbon, đoàn thuyền buôn và chiến thuyền hộ tống sẽ theo dòng nước ngầm Canary chảy xuống phía Nam. Dòng nước này sẽ di chuyển bên cạnh ba quần đảo: Madeira, Canaries và Cape Verde. Dựa theo chiều gió thổi, buồm sẽ căng ra. Thuận theo dòng nước biển Canary, thuyền theo gió đẩy thẳng họ xuống phía Nam dọc theo bờ biển Phi Châu, gần Vịnh Guinea. Tuy nhiên, khi đến Cape Verde, dòng nước ngầm Canary sẽ chia ra làm hai ngả; một nửa sẽ đi về hướng Tây và sát nhập với dòng nước ngầm Bắc Xích Đạo (North Equatorial Current) – Dòng nước này đi về phía Tây, Tây-Bắc theo chiều kim đồng hồ. Trong khi đó, một nửa kia được đổi tên là dòng nước ngầm Guinea tiếp tục chảy dọc theo bờ biển các nước như Senegal, Gambia, Sierra Leon, v.v. chảy thẳng xuống Vịnh Guinea. Điều đáng lo ngại là sau khi qua khỏi Cape Verde, khí hậu cũng bắt đầu thay đổi hẳn. Nhiệt độ cũng như độ ẩm thấp bắt đầu gia tăng.

Khi họ vượt qua khỏi Cape Verde, còn cuộc hành trình kế tiếp, vị thuyền trưởng không còn tự tin tài năng của mình cho lắm. Kế tiếp là khu vực biển ảm đạm (doldrum) nằm giữa hai đường vĩ tuyến số 5 Bắc-Nam bao gồm cả đường xích đạo. Trong khu vực này thường thường không có gió hay rất ít gió. Những tàu buôn to lớn như Vencimento gặp rất nhiều khó khăn để vượt qua khỏi khu vực này. Kinh nghiệm hàng hải cho thấy con tàu đã tiến vào khu vực biển này rồi thường lẩn quẩn trong đó rất lâu, đến 2 tháng trời mới có thể lèo lái ra khỏi. Điều đáng ngại nhất là ở đây khí hậu cũng bắt đầu thay đổi; không khí trở nên nóng bức và ẩm thấp. Hầu như cách mỗi giờ đều có mưa to, gió lớn; trời đất mù mịt trong bóng đêm. Thêm vào nữa, cuộc sống chen chúc trên tàu thiếu vệ sinh nên gây ra bệnh tật khắp nơi ⁶¹. Nhận định rằng tình trạng của hành khách trên tàu đang trong hoàn cảnh hiểm nghèo, Bá Tước Feira phải đưa ra một quyết định một cách nhanh chóng. Hiện tại, ông có ba sự lựa chọn: thứ nhất, quay đầu thuyền trở về Lisbon; hay, thứ hai, sau khi vượt qua đường quỹ đạo, cố gắng đưa con thuyền ra khỏi vùng biển chết này bằng cách cố gắng lái nó về hướng Nam, Tây nam. Dựa theo dòng nước ngầm có tên là dòng nước ngầm Nam Xích Đạo (South Equatorial Current) đang chảy ngược chiều kim đồng hồ dọc theo bờ biển Brazil, họ sẽ bắt theo dòng nước ngầm này và theo chiều gió đưa con tàu về phương Nam. Sau khi gần đến cửa biển Rio da Plata, con tàu sẽ quay về hướng Đông nhắm thẳng về Mũi Hảo Vọng. Đối với người Bồ, con đường thủy này rất phổ thông vào thời ấy và được gọi là Đường Vòng Ngoài (Volta do Mar). Đây là con đường nhanh nhất để cặp bến Mozambique cho đúng kỳ hạn trong khoảng đầu tháng 8. Nếu được như vậy, Vencimento sẽ còn đủ thời gian và thuận chiều gió Nồm thổi qua biển Ẩn Độ từ hướng Tây nam để đi về Goa. Nếu không, họ phải cập bến ở Mozambique và phải chờ đợi ở đó đến mùa xuân sang năm mới có thể khởi hành đến Goa, Ấn Độ. Sự lựa chọn thứ ba là dùng con đường mà nhà thám hiểm Bartholomeu Dias (1450-1500) đã khám phá ra con đường biển từ Lisbon xuống Mũi Hảo Vọng để bắt qua Ấn Độ Dương. Con đường thủy này được gọi là Đường Vòng Trong (Rota do Mar). Sự khác biệt giữa Vota do Mar và Rota do Mar là con tàu, khi đến gần đường Xích Đạo, sẽ xuôi thuận theo dòng nước ngầm Xích Đạo Ngược (Equatorial Countercurrent) cùng với dòng nước Guinea hiện diện trong Vịnh Guinea đẩy nó chạy thẳng về hướng Đông, ven sát theo bờ biển⁶². Sau đó, để ra khỏi vùng ảm đạm và vịnh Guinea một cách nhanh chóng, con tàu sẽ nương theo bờ biển, đi về hướng Nam, ra khỏi vùng biển không gió. Bắt đầu khoảng vĩ tuyến 5, phía Nam, cơn gió sẽ khơi dậy. Mặc dù đi ngược dòng với gió và dòng nước ngầm Benguela – Nó là một dòng nước đẩy mạnh từ phía Nam lên Bắc dọc theo bờ biển phía Tây Phi Châu – con tàu giờ đây có thể thoát ra khỏi khỏi vùng ảm đạm. Nhưng sự nguy hiển gần kề sắp đến nữa là khi thuyền đi ngang qua Mũi Hảo Vọng, tất cả mọi người phải đương đầu với sóng to, gió lớn có thể đập tan con tàu của họ ra nhiều mảnh vụn.

Vào ngày 9 tháng 5, tương đối một cách nhanh chóng, cuối cùng Vencimento cũng tiến đến đường xích đạo. Nhưng điều tất cả mọi người không thể ngờ được là sau 6 ngày nóng sốt, Bá Tước Feira đã qua đời. Đồng thời, trên boong tàu vô số người ngã gục vì bệnh hoạn – Theo lời ông Mocquet kể lại, cứ mỗi lần có người mất, thủy thủ phải tẩm liệm và bỏ 3 hay 4 xác người xuống lòng đáy biển⁶³. Riêng về Bá Tước Feira, chính ông Mocquet tẩm liệm và chuyển xác ngài qua con tàu cung cấp David⁶⁴ để được chở về Lisbon. Nếu tính theo tỉ lệ tử vong này, giả sử trên tàu, mỗi ngày họ tổ chức hai lần thủy táng, con số tử vong trong vòng hai tuần sau khi tiến đến đường xích đạo có thể lên đến 80-110 người⁶⁵. Tuy nhiên, đây chỉ là con số người đã mất. Con số người bị bệnh nói chung sẽ cao hơn rất nhiều. Có thể con số người bệnh này, theo tôi nghĩ, lên đến phân nửa số người trên tàu chỉ trong vòng hai tuần lễ vào đầu tháng 5.

Đứng trước hoàn cảnh khó xử, có lẽ vì số người bệnh và chết quá cao, vị hạm đội trưởng mới được bổ nhiệm Christovão de Noronha⁶⁶, thay thế cho Bá Tước Feira đã quyết định tiếp tục cuộc hải trình theo sát bờ biển phía Tây Phi Châu⁶⁷. Đã quyết định như thế, ông đã phủ quyết lời khuyên can của một số sĩ quan trong bộ chỉ huy của ông. Họ muốn quay mũi thuyền mà trở về Lisbon. Trong sách, ông Mocquet cũng chống đối quyết định này mà ông cho là sai lầm này.

Trong thế kỷ 17, kỹ thuật hải hành còn rất kém. Tuy có thể dùng Sextant để đo vĩ độ⁶⁸, họ vẫn chưa phát minh ra một dụng cụ để tính kinh độ⁶⁹. Vì không rõ kinh độ, thuyền trưởng sẽ không thể biết được vị trí con tàu của mình ở đâu. Trong hành trình, họ cũng rất lo ngại hải tặc đang hoành hành từ các quốc gia như Pháp, Anh và Hòa Lan đang rình rập đón chờ họ ở một hòn đảo nào đó. Thêm vào nữa, vì kỹ thuật tiên đoán thời tiết kém cỏi, khi hạm đội dự trù ngày tháng khởi hành, họ chắc chắn đã không dự trù cho thời tiết dọc theo bờ biển Phi Châu, nhất là ở vùng Sierra Leone. Họ đã không biết rằng khoảng đầu tháng 5⁷⁰, sau khi tiến vào khu vực ảm đạm, thời tiết bắt đầu thay đổi và xấu đi. Cơn gió thổi căng phồng các buồm bỗng dưng biến mất. Mấy chiếc buồm rũ xuống như ngọn lá tàn. Thay thế vào đó là cảnh nóng bức ray rứt, khó chịu vô biên⁷¹. Mồ hôi họ bắt đầu đổ ra từng giọt. Nhiệt độ ngoài khơi tuy không cao cho lắm, khoảng 85-88 độ F, nhưng ánh nắng chói chang của mặt trời lúc nào cũng ập trên đầu họ. Cộng vào đó, độ ẩm bắt đầu gia tăng lên hơn 70%⁷². Thêm vào nữa, thời tiết thường thay đổi bất chợt. Cách mỗi giờ trong ngày, trên đầu mây đen cùng nhau kéo đến bao phủ khắp khung trời. Cơn gió biển bất chợt lùa vào khoang thuyền khiến hành khách cảm thấy dễ chịu. Nhưng không bao lâu, trận mưa nóng, bẩn thỉu ào ạt rơi lên đầu tóc và quần áo của hành trách đứng trên boong tàu. Trên trời, sấm sét xoé nhòa màn trời đen với nhiều tiếng nổ vang rền. Nhìn cảnh tượng vang rền, sáng rực cả bầu trời, cho đến bây giờ họ bắt đầu run sợ trước sức mạnh của thiên nhiên và lo sợ cho tính mạng của mình. Mặc dù gió tiếp tục rít lên từng hồi, nhưng những cơn mưa xối xả này quá ngắn, không đủ làm căng buồm được. Trên boong tàu Vencimento, mấy trăm người đứng đó chịu trận vì không nơi trú ẩn.

Tuy tiến vào vịnh Guinea thì dễ nhưng còn đi ra khỏi thật là khó khăn vì phía nam của vịnh là dòng nước chảy ngược Benguela từ phía Nam đẩy thẳng lên phía Bắc, dọc theo bờ biển phía Tây Phi Châu. Vận tốc con tàu sẽ rất chậm hướng về Mũi Hảo Vọng vì phải chống chọi với cơn gió ngược thổi lên từ hướng Đông-nam và cả dòng nước ngầm Benguela. Còn một điều tai hại hơn nữa là, nếu một khi đã chọn lựa con đường này, một điều chắc chắn là chiếc Vencimento sẽ không thể đến đúng hẹn với các thuyền buôn khác mà phải trễ hơn. Theo lời ông Mocquet kể lại, Vencimento cập bến Mozambique vào ngày 29 tháng 9⁷³. Khi đã trễ như thế, chiếc tàu buôn sẽ ngừng chân tại đảo Mozambique vài tháng, thay vì khoảng hai tuần mà thôi, và phải chờ gió Nồm thổi lên từ hướng Tây-nam về hướng Ấn Độ – Thường thường cơn gió mùa này bắt đầu thổi vào tháng 4 hay tháng 5 mỗi năm.

Tuy nhiên, trong hạm đội khởi hành năm 1608 có hai chiếc tàu mà tôi biết chắc chắn đã theo hành trình dọc theo bờ biển Brazil vì khác hẳn với Vencimento, chúng cặp bến rất đúng ngày giờ tại Mozambique hay Goa. Tôi muốn nói đến hai chiếc Bom Jesus và Oliveira. Vì cập bến Mozambique đúng ngày giờ trong tháng 8, chiếc Bom Jesus lọt vào ổ phục kích của tàu chiến Hòa Lan. Tương tự như thế, chiếc tàu buôn Oliveira, khi đến gần Goa bị ba chiếc tàu chiến Hòa Lan chặn đường. Biết mình khó lòng chống cự, thuyền trưởng của Oliveira ra lệnh đốt tàu để nó khỏi lọt vào tay người Hòa Lan. May mắn thay, các thuyền buôn như Vencimento, Bartholomeu, Antonio và Jeronimo vì theo một hành trình khác dọc theo bờ biển phía Tây Phi Châu nên đã lẫn tránh được cuộc phục kích đẫm máu này. Đến mãi cuối tháng 9, những thuyền buôn này lần lượt đáp bến Mozambique mà không phải chạm trán thủy quân phục kích của quân thù nghịch – Lúc này, người Hòa Lan đã dời hạm đội của mình đến Goa. Nếu các con thuyền này theo đúng lịch trình thì giờ đây lịch sử Việt Nam cũng có thể không biết Francisco de Pina là ai nữa.

Theo ông Mocquet, mùi hôi thối là do những cơn mưa nóng gây ra. Có lẽ cát bụi từ sa mạc Sahara bị bốc lên khí quyển, trộn trong không khí, rồi rơi xuống thành mưa bùn. Hòa trộn trong cát bụi có cả trứng côn trùng. Khi cơn mưa bẩn thỉu tắt hẳn, thật tội nghiệp cho những hành khách đứng trên boong tàu. Lúc đầu, họ cũng chịu khó thay quần áo. Nhưng khi quần áo không còn đủ dùng, như ông Mocquet đã trình bày, họ chỉ có thể đứng đó hứng nước mưa bẩn thỉu rơi trên người. Thêm vào nữa, mùi nồng nặc cũng do sự thiếu vệ sinh ngay từ chiếc tàu mà ra. Ngày xưa, người Bồ sống không được vệ sinh cho lắm. Giáo Sư C.R. Boxer (1904-2000) cho biết họ không dùng nhà vệ sinh trên tàu, mà dùng bô vệ sinh người Bồ mang theo bên người. Thêm vào nữa, thức ăn họ mang theo bắt đầu bị mốc hay lên men. Đến nỗi nước đựng trong thùng cũng lên mùi ẩm thấp. Trước khi uống, họ phải lấy khăn bịt mũi vào để khỏi ngửi mùi mốc bốc lên. Thịt heo muối cũng phải vứt đi xuống biển vì không thể ăn được nữa. Ghê gớm hơn nữa là trong nước mưa chứa đựng trứng của các con côn trùng. Sau cơn mưa, trứng nở ra thành những con ấu trùng, cựa quậy tứ tung ngay trên quần áo, thức ăn phơi trên thành tàu hay những vũng nước nhỏ đọng lại trên boong tàu⁷⁴.

Sáu tháng sau, khi đáp bến ở đảo Mozambique, vị linh mục Phanxicô phục vụ trên Vencimento nói cho ông Mocquet biết rằng từ lúc rời Lisbon hiện tại tổng số người tử vong trên tàu lên đến 735. Theo lời vị giáo sĩ này, hiện nay mỗi ngày có cả 10-15 người bị thiệt mạng⁷⁵. Nếu con số này chính xác, Vencimento đã mất rất nhiều hành khách do bệnh hoạn mà ra. Hiện giờ số người còn sống trên tàu chỉ còn lại 165 người⁷⁶. Nhưng chúng ta biết người sống sót trên Vencimento có ông Mocquet, 4 tu sĩ trẻ nhà Dòng Chúa Giê Su, bộ chỉ huy hạm đội, một số hành khách, thủy thủ và binh lính trên tàu. Nếu chúng ta dùng con số tử vong của ông Mocquet đã nêu lên trước đây, đó là 3 hay 4 người chết mỗi ngày trong vùng ảm đạm, khi con tàu đến được Mozambique, tổng cộng con số tử vong có thể lên đến 720 ⁷⁷ người. So sánh giữa hai con số này (735 so với 720), lời nói của vị linh mục rất đáng tin cậy. Nhưng chúng ta nên nhớ rằng, số tử vong không phải ngừng lại sau khi họ dừng chân trên đảo Mozambique, mặc dù con số này sẽ giảm thiểu dần dần theo thời gian 5 tháng họ sống trên hòn đảo thiếu thốn này. Vì thế, con số người còn sống sót trên Vencimento đáng lẽ ra phải ít hơn 165 người. Nhưng dựa theo ông Francois Pyrard, một nhà thám hiểm khác từ Pháp, bắt đầu có mặt ở Goa vào năm 1608, số người còn lại trên mỗi chiếc thuyền buôn cặp bến ở Goa, Ấn Độ trong năm 1609 chỉ có khoảng 300 người⁷⁸ mà thôi. Điều là cho thấy những hành khách từ các tàu bị đánh đắm hay mắc cạn đều được bổ xung lên các các tàu buôn còn lại⁷⁹.

Lúc này, có lẽ cũng vào cùng thời gian Bá Tước Feira qua đời, hai giáo sĩ thâm niên nhà Dòng Chúa Giê Su bị bệnh dịch mà mất. Riêng về Cha Vieira, trong cuốn sách Momenta Missionum Societatis⁸⁰ đã viết một câu ngắn gọn về Ngài: “Vieira, P. Nicolaus from death on the trip from kingdom to India; [1608], the Japan Mission work.”
Tạm dịch: “Vieira P. Nicolaus đã mất trong chuyến hành trình đến Ấn Độ [1608], sứ mệnh khai đạo ở Nhật Bản.”

Còn số phận của Cha Rodrigues thì tôi không rõ cho lắm. Hiện giờ, tuy cố gắng, tôi vẫn chưa tìm được chút tài liệu về Ngài. Tôi nghĩ ông ấy đã mất trong mùa dịch trên.

Tương tự như thế, tôi đã không tìm thấy một tài liệu nào về hai người bạn đồng hành của Pina, đó là hai anh Bernado Luis và Francisco Ferraz. Có lẽ họ cũng mất rồi chăng? May mắn thay. Bốn người thanh niên khác trong Dòng Chúa Giê Su vẫn còn sống sót, đó là các linh mục Borges, linh mục Lopes, Semedo và Pina. Cha Borges sau này về Macao trở thành Viện Trưởng (Rector) của Trường Đại học Saint Paul. Sau đó anh được chuyển qua Nhật Bản hành đạo, nhưng bị bắt và xử tử bằng cách chổng ngược đầu xuống hố phân⁸¹. Vài ngày sau, anh tử đạo năm 1633 ⁸². Sau khi học xong Thần học, Cha Lopes cũng phục vụ tại Macao và cuối cùng giữ chức vụ Giám Học của Nhà Tập và cũng là giáo sư Thần Học ở Macao. Anh mất năm 1627 ⁸³. Còn Semedo, sau khi học xong, được chuyển qua Trung Quốc tham gia nhóm truyền đạo nơi ấy với chức vụ cao nhất là Phó Giám Tỉnh (Vice Provincial). Anh mất năm 1658 ⁸⁴. Kể từ năm 1614, tình hình truyền đạo ở Nhật Bản đang rối ren nên Pina không được bổ nhiệm về đó. Vào năm 1617, anh được chuyển về Đàng Trong, phục vụ dưới quyền Cha Buzomi và do tai nạn, anh mất cuối năm 1625.

Trong tình trạng kiệt quệ về sức khoẻ lẫn tinh thần, lại mất đi hai vị Giáo sĩ Hướng Dẫn, tôi biết chắc rằng cuộc sống gò bó, bệnh tật và chết chóc trên tàu không dễ chịu cho lắm đối với bốn vị Giáo sĩ trẻ tuổi của chúng ta. Lịch sử nhà Dòng Chúa Giê Su cũng cho biết trong lúc này, bỗng nhiên họ được quen biết với hai người sĩ quan thuộc dòng quí phái tên là Bernardo Pereira (1588-1624) và Rui d’Ameida⁸⁵. Pereira ngỏ ý tham gia vào Dòng Chúa Giê Su, còn Ameida muốn trở thành một tu sĩ dòng Augustinô. Sau khi học xong ở Goa và trở thành linh mục, vào năm 1624, Cha Pereira cùng Cha Francisco Machado (1588-1624) cố gắng xâm nhập vào Ethiopia giảng đạo, nhưng cả hai bị bắt và tử đạo.

Phần còn lại của chuyến hải hành tốt nhất là nên được kể lại từ chính ông Mocquet, người từng trải trên con tàu Vencimento. Sau đây là những mẫu chuyện được kể lại trong sách của ông⁸⁶: “… because fever with great kidney pain took me so that the badly lasted almost the whole trip. After that, that was not all, because I still had this incovenient and dangerous lovende disease that the Portuguese otherwise call beriberi, and the Dutch scurvy, which turned my blood black and putrid: my knees were so narrowed, that I could not extend my hips; my black thighs and legs are blackened and gangrened, and I was forced to cut myself every day to bring out this bad black rotten blood. I also cut my gums which were livid and overcoming my teeth, going every day on the edge of the ship from outside, holding on to the ropes with a small mirror in hand to see where I had to cut off: then when I had pulled that dead flesh and made a lot of black blood, washing my mouth and teeth of my urine, rubbing them hard: but that being done, the next day there was everything sometimes as much and more. And (the) misfortune was that I could not eat, desiring more to swallow than to chew, for the great pains we receive from this unfortunate evil. I have found no better remedy than to use strong syrup of gilliflower, and astringent gargles with good red wine. Strength of our people died every day, and could we not see anything other than throwing bodies into the sea, three and four at a time, and most of them still dead without help, behind some chest, the eyes and plants of the feet eaten by rats. Others were found dead in their beds, after being bled, and moving their arms, the vein reopened and their blood coming to flow they fell in reverie of hot fever, thus dying without any help. It was only cries of great thirst and alteration. Because very often after having received their provision, which could be pint of water, putting it near them to drink when thirsty, their companions around them, and others even further away, came to steal this little water of these poor sick people asleep or turned to the other side. And even being under the deck in a dark place, they hit each other and beat each other without seeing each other; when they realized someone was about to sleal their water. Deprived of water, and for lack of a small drop, they died miserably without anyone wanting to rescue them from a little, not the father to the son, nor the brother to the brother, so much the desire to live by drinking near or each in his own. I was very often thus disappointed and frustrated with myself, but I comforted myself seeing so many others like me in the same situation: It was also the cause of not to dare to sleep too much, and put my water in place that one could not take it easily without me to realizing it.”

Tạm dịch ra là: “… bởi vì sốt với cơn đau thận dữ dội đã khiến tôi yếu lả kéo dài gần hầu như trong toàn bộ chuyến đi. Sau đó, không chỉ thế thôi, bởi vì tôi vẫn mắc phải căn bệnh Lovende phiền phức và nguy hiểm này mà người Bồ Đào Nha thường gọi là Beriberi, và bệnh Ghẻ Lở (scurvy) Hòa Lan, khiến máu tôi trở nên đen và thối rữa: đầu gối của tôi bị xếp vào, đến nỗi tôi không thể kéo dài chân tay ra được; Đùi và chân của tôi bị nám đen và sần sùi, và tôi buộc phải tự cắt mình mỗi ngày để đưa ra vết máu thối đen bẩn thỉu ra. Tôi cũng cắt lợi phồng hết lên trên răng của mình, đi hàng ngày trên mép tàu từ bên ngoài, giữ chặt dây thừng với một chiếc gương nhỏ trong tay để xem chỗ nào tôi phải cắt bỏ: sau đó khi tôi đã kéo thịt chết đó và cắt ra rất nhiều máu đen, rửa miệng và răng bằng nước tiểu của tôi, chà xát mạnh: nhưng điều đó đã được thực hiện, ngày hôm sau còn làm nhiều hơn thế nữa. Và (điều) bất hạnh là tôi không thể ăn, chỉ tập trung vào nuốt xuống cho thật nhanh, không cần phải nhai, vì mỗi lần như thế rất là đau. Đó là những nỗi đau lớn mà mình phải chịu đựng từ điều bất tiện đáng tiếc này. Tôi đã tìm thấy không có biện pháp khắc phục tốt hơn là sử dụng xi-rô mạnh của hoa gilly, và thuốc súc miệng với rượu vang đỏ tươi. Nhiều người trong số chúng tôi đã chết mỗi ngày, và chúng tôi không thể làm gì khác ngoài việc ném xác họ xuống biển, ba và bốn người một lúc, và hầu hết trong số họ đã chết mà không có sự giúp đỡ, đằng sau ngực, mắt và lòng bàn chân của ho đã bị chuột gặm nhấm. Còn những người khác đã chết ngay trên giường của họ, sau khi bị lấy máu độc ra. Khi họ di chuyển cánh tay của họ, vết thương lại bong ra khiến máu chảy ra nữa. Họ còn rơi vào tình trạng nóng sốt nữa. Do đó họ chết trong thầm lặng mà không cần bất kỳ sự giúp đỡ nào của ai. Nếu có chỉ là tiếng rên rỉ của sự khát khao và để ý. Bởi vì rất thường sau khi nhận được phần thức ăn của họ, có thể là nửa lít nước, đặt nó gần họ để uống khi khát, những người bạn đồng hành xung quanh họ, và những người khác thậm chí xa hơn, đã đến để ăn cắp ít nước khi những người bệnh khốn khổ này đang ngủ hoặc quay sang phía khác. Và ngay cả khi ở dưới lòng tàu trong một nơi tối tăm, họ đánh nhau và đánh nhau mà không thấy nhau, khi một người nào đó ăn cắp nước của họ. Vì thường xuyên bị thiếu nước, và ngay cả một giọt nhỏ, họ đã chết một cách thảm hại mà không ai muốn giải cứu họ một chút nào hết, không phải cha cho con trai, cũng không phải anh trai với em trai, rất nhiều mong muốn được sống bằng cách uống lén hoặc uống một mình. Tôi thường xuyên thất vọng với quy tắc của mình, nhưng tôi tự an ủi mình với rất nhiều người khác như tôi: Đó cũng là nguyên nhân khiến tôi không dám ngủ quá nhiều, và đặt nước vào vị trí mà người ta không thể dễ dàng lấy mà tôi không biết.”.

Các căn bệnh trên tàu Vencimento

Phân tích từ những lời trình bày của ông Mocquet, chúng ta có thể nhận thấy rằng trên chiếc tàu Vencimento, bệnh dịch lan tràn thường xảy ra rất nhanh chóng trong một khung cảnh chật hẹp, thiếu vệ sinh như trên chiếc Vencimento. Có lẽ lúc ấy, cả thức ăn và nước uống đều bị vi trùng ô nhiễm. Theo lời kể lại từ ông Mocquet, các hành khách từ lúc bị nhiễm trùng và thiệt mạng rất nhanh, trong khoảng một tuần lễ như Bá Tước Feira. Vì ông Mocquet không cho thêm chi tiết những triệu chứng khác từ bệnh của ông, ngoài triệu chứng nóng sốt, chúng ta chỉ có thể tiên đoán là ông bị bệnh thương hàn (typhoid) hay kiết lỵ (dysentery). Đây là hai bệnh dịch rất phổ thông trên những con tàu chứa nhiều người mà vệ sinh không được giữ gìn. Khi bệnh nhân lên cơn sốt, họ có thể rơi vào tình trạng mê man. Vì đầu óc không tỉnh táo, nếu không bị ngăn cản, họ có thể tự quăng mình vào biển cả bất cứ lúc nào.

Ông Mocquet còn nhắc đến bệnh thiếu sinh tố B1 (thiamine) gọi là Beriberi. Dựa theo lời kể của ông, hạ bộ của ông như chân, hay bắp đùi bị teo lại. Đầu gối của ông đều rất mệt mỏi, rã rời và không theo sự điều khiển của ông nữa. Đi đứng trở nên rất khó khăn cho ông. Đây là triệu chứng của bệnh Beriberi khô ảnh hưởng đến thần kinh của bệnh nhân. Còn nếu bệnh nhân nào bị Beriberi ướt, chân tay họ có thể bị sưng phù gây ra khó khăn trong việc đi lại. Có vẻ như ông Mocquet không bị sưng chân. Điều này có thể nói lên rằng ông không bị Beriberi ướt.

Ông Mocquet cũng kể lại rằng hàng ngày ông cố gắng vịn thành tàu, dùng dao với một cái gương nhỏ ra thành tàu, kéo chân lợi và cắt bớt những chỗ nám đem gây ra do bệnh Scurvy. Cắt xong, ông súc miệng bằng nước tiểu. Ông cũng nhắc đến phương pháp chống lại bệnh sưng nám của lợi là dùng nước xi-rô, trộn với rượu đỏ – Có lẽ ông không biết rằng rượu đỏ có tác dụng sát trùng. Ông còn cho biết cắt bớt lợi để tiết máu khiến cho sự ăn uống của ông rất khó khăn. Tuy vậy, cũng như tất cả những người đương thời, ông không biết là mình bị thiếu sinh tố C. Vào thế kỷ 17, không ai biết là Scurvy là từ đâu ra; ngay cả những nhà bác sĩ nổi tiếng thời ấy. Họ thường cho là chứng bệnh này là do sự lười biếng của thủy thủ, hay do sự ô nhiễm của không khí trên tàu.

Riêng hai bệnh Beriberi và Scurvy mà ông Mocquet đã trải qua cho biết kiến thức y khoa của ông vào thời ấy cũng rất phong phú cho một thường dân. Những lời diễn tả của ông rất phản ảnh về triệu chứng cùng kết quả do những bệnh này gây ra. Rất tiếc là vào thời phong kiến ấy, kiến thức về y khoa và vệ sinh còn quá thấp kém. Những phương pháp y khoa được áp dụng như trích máu hay cắt da thịt hay lợi màu đen đều không thực dụng mà còn gây ra chết người vì bệnh nhân bị mất máu quá nhiều. Một điều hiểu biết thú vị thêm là hàng ngày việc cắt mạch máu, trích máu và cầm máu là do thợ cắt tóc (barber) đảm nhận. Trên tàu vị này không phải là bác sĩ mà cũng không phải là bác sĩ giải phẫu. Nhiệm vụ của ông ta là cắt tóc và kiêm luôn cả việc trích máu cho bệnh nhân. Trên tàu, có nhiều người vì mất máu quá nhiều, nằm một góc tàu và lả ra cho đến hơi thở cuối cùng.

Trong thế kỷ 17, để chữa các bệnh tật, các đại học y khoa còn tin tưởng vào Học thuyết Galenism do Galen of Pergamon (129 AD-210 AD) sáng lập ra, dựa vào lý thuyết về 4 trạng yếu, đó là máu, đờm, nước mật vàng và nước mật đen cộng với 4 thành phần thiên nhiên như không khí, nước, đất và lửa⁸⁷ để ảnh hưởng đến 4 tính cách của con người gồm có: tính lãnh đạm, tính buồn rầu, tính cay đắng hay tính lạc quan. Trong những tính chất của con người này, tính chất lạc quan là điều các y sĩ muốn bệnh nhân mình đạt được. Muốn đạt được kết quả mong muốn, theo các bác sĩ vào thời ấy, con người phải quân bình 4 trạng yếu trong người. Một khi, một hay nhiều trạng yếu mất quân bình sẽ gây ra bệnh hoạn. Vì trong lúc bị bệnh, nước mật vàng hay đen và cả nước đờm là những trạng yếu được thải ra ngoài, chúng sẽ được xem là nguyên nhân của bệnh tật. Các y sĩ vào thời đó cũng tin rằng lúc bị bệnh, máu của bệnh nhân chứa toàn chất độc. Để điều chỉnh, khôi phục và quân bình 4 trạng yếu này, y sĩ chỉ còn cách lấy ra bớt máu độc trong người bệnh nhân. Lý thuyết này được dựa vào sự quan sát từ kinh nguyệt của người đàn bà trong tháng⁸⁸. Trong đầu thế kỷ 17, trích máu không chỉ là phương pháp duy nhất để chữa bệnh. Các y sĩ còn dùng ống giác đặt vào lưng hay cho bệnh nhân uống bột nghiền ra từ đá benzoar để chống lại bệnh sốt nặng⁸⁹. Khi tất cả các phương pháp trên thất bại, cách duy nhất để trừ khử máu độc không lên đến óc là xuất huyết thẳng ra từ đầu. Rất tiếc đây cũng là phương pháp nhanh nhất cho bệnh nhân mau chóng gặp Đức Chúa Trời … (… còn tiếp theo ở Phần 3) …

MỜI XEM :
◊ Cuộc hải hành của Cha Francisco de Pina đến Đàng Trong – Phần 3 (Hành trình vượt qua mũi Hảo Vọng của Cha Francisco de Pina).

CHÚ GIẢI :

²⁸: Brockey, Liam Largos caminhos e vastos mares Jesuit Missionaries and the journey to China in the sixteenth and seventeenth centuries Bulletin of Portuguese – Japanese Studies, nums. 1, december, 2000, pp. 45 – 72 Universidade Nova de Lisboa, Portugal, trang 48.

²⁹: A. Lynn Martin, Jesuits and Their Families – The Experience in Sixteenth Century France, Sixteenth Century Journal, Tập 13, Số 1, doi:10.2307/2539914, trang 3-24. Trước khi rời Lisbon vào năm 1541, Cha Xavier đã không ghé thăm gia đình.

³⁰: Antonio Franco, Synopsis Annalium in Societatis Jesu in Lusitania, Anno 1540-1725, Tomo IV, danh sách tám người hải hành qua Goa được liệt kê trong Phần Catalogus với tiểu đề “Anno 1608”. Danh Sách của tám tu sĩ này được liệt kê trong Hình 5.

³¹: Manoel Borges gia nhập vào Nhà Tập ở Évora năm 1601. Tuy anh chưa học xong lớp Thần Học, anh đã được thụ phong Linh Mục trước năm 1608. Anh đi cùng chuyến tàu với Francisco de Pina vào năm 1608, nhưng hơn một năm sau mới cập bến Goa (1609). Sau khi về Macao, anh tiếp tục học xong lớp Thần Học ở Macao vào năm 1612. (Hãy xem Charles E. O’neill, Diccionario Histórico de la Compania de Jesus, Universidad Pontificia Comillas, MADRID trang 1055).

³²: Manoel Lopes gia nhập vào Nhà Tập của nhà Dòng Chúa Giê Su ở Coimbra vào năm 1604. Ở Goa, Ấn Độ, anh chưa học xong Thần Học và phải chờ đến khi về Macao mới hoàn tất lớp học này (Hãy xem Josef Franz Schutte, S.J., Momenta Missionum Societatis IESU, Momenta Historica Japaniae I, 1549-1654, Vol. 134, trang 1218).

³³: Álvaro Semedo gia nhập vào Nhà Tập của nhà Dòng Chúa Giê Su năm 1602 và trở thành Giáo sĩ ở Goa vào năm 1611 sau khi học xong Thần Học ở đó (Hãy xem Josef Franz Schutte, S.J., Momenta Missionum Societatis IESU, Momenta Historica Japaniae I, 1549-1654, Vol. 134, trang 1293).

³⁴: Hãy xem Anthony Disney, Jesuits Going East, The Experiences of Fathers Dominique le Jeunehomme, Agostino Tudeschini and Tranquillo Grassetti En Route to the China Mission in the Early Seventeenth Century, http://www.icm.gov.mo/rc/viewer/20021/1053 trích từ ngày 26 tháng 6, 2020.
³⁵: Ibid. Những đồ dùng cá nhân của Cha Jeunehomme trong hành trình đến Goa vào năm 1629.

³⁶: Filipe Castro, Nuno Fonseca, Audrey Wells, Outfitting the Peper Wreck, Historical Archaeology, 2010, 44(2):14–34s, 2008, trang 20.
³⁷: Số lương thực mỗi ngày của các tu sĩ nhân lên cho 8 người.
³⁸: Filipe Castro, Nuno Fonseca, Audrey Wells, Outfitting the Peper Wreck, Historical Archaeology, 2010, 44(2):14–34s, 2008, trang 21.

³⁹: Janet P. Boileau, Cultinary History of the Portuguese Eurasians: The Origins of Luso-Asian Cuisine in the Sixteenth and Seventeenth Centuries, PHD Thesis, 2010, trang 107.
⁴⁰: Filipe Castro, Nuno Fonseca, Audrey Wells, Outfitting the Peper Wreck, Historical Archaeology, 2010, 44(2):14–34s, 2008, trang 24.

⁴¹: Jean Mocquet, Voyages en Afrique, Asie, Indes Orientales et Occidentales, Faits Par Jean Mocquet, Paris, 1830, trang 177.
⁴²: Ibid, trang 184.
⁴³: https://en.wikipedia.org/wiki/Madre_de_Deus trích vào ngày 29 tháng 5 năm 2020.
⁴⁴: Lució de Sousa, The Portuguese Slave Trade in Early Modern Japan: Merchants, Jesuits and Japanese, Chinese, and Korean Slaves, Brill, 2018, trang 277.
⁴⁵: Tước hiệu và tên của ông là Conde da Feira D. João Pereira.
⁴⁶: 14 con thuyền gồm có: (5) tàu buôn: Nossa Senhora da Vencimento da Monte da Carmo (do Bá Tước Feira chỉ huy), Nossa Senhora da Ajuda, Nossa Senhora da Oliveira, Nossa Senhora da Salvação, Nossa Senhora da Palma; (7) chiến thuyền: São Conceição, São Bartholomeu, Bom Jesus, São João Evangelista, São Antonio, S. Jeronimo and Espirito Sancto (2) thuyền cung cấp: São Macos và David.

⁴⁷: Đảo São Helena là nơi Đế Quốc Anh giam cầm của Hoàng Đế Pháp Napoleon vào năm 1815.
⁴⁸: Jean Mocquet, Voyages en Afrique, Asie, Indes Orientales et Occidentales, Faits Par Jean Mocquet, Paris, 1830, trang 178.

⁴⁹: Ibid, trang 181 cho biết sau khi Vencimento qua đường xích đạo, Bá Tước Feira ngả bệnh sốt và qua đời 6 ngày sau. Một tài liệu khác (hãy xem Maria Herminia Maldonado, Relação das náos e armadas da India com os successos dellas que se puderam saber, para noticia e instrucção dos curiozos, e amantes da historia de India, East India, 1985, trang 117) cho biết Bá Tước Feira mất trong ngày 15 tháng 5 năm 1608. Vì thế, Vencimento qua đường xích đạo vào ngày 9 tháng 5.

⁵⁰: Ibid, trang 187.
⁵¹: Ibid, trang 230.
⁵²: Ibid, trang 233.
⁵³: Mùa gió Nồm bắt đầu ở Ấn Độ bắt đầu thổi vào tháng 4 hay tháng 5 hàng năm. Pina phải ở Goa học xong lớp Triết lý. Thường thường lớp này kéo dài đến 3 năm. Nếu Pina rời Goa vào năm 1611 thì hơi sớm.

⁵⁴: Hãy xem R. Po Chia, A Jesuit in the Forbidden City: Matteo Ricci (1552-1610), Oxford, University Press, 2010, trang 29.
⁵⁵: Arturo Giraldez, The Age of Trade: The Vanila of Galleons and the Dawn of the Global Economy, Rowman and Littlefield, 2015, trang 134.

⁵⁶: Michela Fontana, Matteo Ricci, The Jesuit in the Ming Court, Rowman and Littlefield, 2011, trang 20.
⁵⁷: Jean Mocquet, Voyages en Afrique, Asie, Indes Orientales et Occidentales, Faits Par Jean Mocquet, Paris, 1830, trang 178.
⁵⁸: Dựa theo lối kể lại của Cha Bernado Regio trên con đường đến Goa và cuối cùng đáp tàu đến Tonkin vào năm 1631 (Hãy xem Xavier Mariona Martins, Portuguese Shipping and Ship Building in Goa (1510-1780), PHD Thesis, 1994, Chapter 8, trang 86 ).

⁵⁹: Jean Mocquet, Voyages en Afrique, Asie, Indes Orientales et Occidentales, Faits Par Jean Mocquet, Paris, 1830, trang 178.
⁶⁰: Ibid, trang 186.

⁶¹: Nên nhớ rằng mỗi năm, những con tàu buôn này qua lại Đại Tây Dương và Phi Châu để đến Ấn Độ. Mỗi năm như thế đều xảy ra bệnh dịch, nhưng khi trở về Lisbon, vì chính quyền không biết rằng những con thuyền này chứa đựng đầy vi trùng của những bệnh dịch trong khoang thuyền, họ không bao giờ tẩy sạch và khử trùng chúng cả. Vì thế, trong chuyến tàu năm sau chứa đầy hành khách, khi con thuyền đến vùng nóng, ẩm ướt như New Guinea, bệnh dịch sẽ bắt đầu lan tràn trở lại.

⁶²: Hiện nay là bờ biển của hai nước Cameroon và Republic of the Congo.
⁶³: Jean Mocquet, Voyages en Afrique, Asie, Indes Orientales et Occidentales, Faits Par Jean Mocquet, Paris, 1830, trang 180. Ông Mocquet không viết rõ là trong ngày, họ liệm xác bao nhiêu lần.

⁶⁴: David là một trong hai chiếc tàu cung cấp trong hạm đội gồm có 5 chiếc tàu buôn, 7 chiếc chiến thuyền và hai thuyền cung cấp.

⁶⁵: Con số người thiệt mạng trong vòng hai tuần khoảng: 4 người/lần x 14 ngày x 2 lần/ngày = 112.
⁶⁶: Christovão de Noronha là Chỉ huy trưởng của các tàu chiến như São Bartholomeu, Bom Jesus, São João Evangelista, São Antonio, S. Jeronimo và Espirito Sancto. Lúc khởi hành từ Lisbon, ông chỉ huy chiến thuyền Antonio.

⁶⁷: Trong sách tường trình chuyến hải hành này, ông Mocquet không hề nhắc đến địa danh nào dọc theo bờ biển của Brazil, nhất là cồn cát Abrolhos, cách bờ biển của thành phố Caravelas, Brazil khoảng 35 miles. Nếu theo hành trình này, Vencimento phải né tránh nó bằng mọi cách vì dựa theo lịch sử hải hành, đã có nhiều tàu bị mắc cạn nơi đây. Khi kể lại chuyến hải hành của ông, Mocquet chỉ cho biết những địa danh dọc theo bờ biển của Phi Châu mà thôi. Ngoài ra, ông cho biết rằng Vencimento cập bến Mozambique trễ khoảng hai tháng. Trong sách, ông còn diễn tả cảnh sóng to, gió lớn khi Vencimento đi vòng ngang qua mũi Hảo Vọng từ Bắc xuống Nam (Hãy xem Hình 7). Vì thế, tôi nghĩ Vencimento đã theo con Đường Vòng Trong (Rota do Mar).

⁶⁸: Khi đã đo được vĩ độ cũng có nghĩa là họ chỉ biết vị trí của con tàu hiện ở Nam hay Bắc so với đường xích đạo mà thôi.
⁶⁹: Nếu biết thêm kinh độ, họ sẽ biết con tàu đang ở phía Đông hay Tây so sánh với Greenwich, England.

⁷⁰: Jean Mocquet, Voyages en Afrique, Asie, Indes Orientales et Occidentales, Faits Par Jean Mocquet, Paris, 1830, trang 181. Ông Mocquet cho biết Hạm trưởng Feira sốt nặng và mất sau 6 ngày tàu đến đường Xích Đạo. Một tài liệu khác đã cho biết Bá Tước Feira mất ngày 15 tháng 5 năm 1608 (Hay xem Maria Herminia Maldonado, Relação das náos e armadas da India com os successos dellas que se puderam saber, para noticia e instrucção dos curiozos, e amantes da historia de India, East India, 1985, trang 117). Dựa theo hai tài liệu trên, chúng ta tính ra rằng là tàu buôn Vencimento bắt đầu vượt qua Đường Xích đạo vào ngày 6 tháng 5 năm 1608.

⁷¹: Có lẽ giống như thời tiết của tiểu bang Florida vào mùa hè.

⁷²: Nhiệt độ thật sự trong tháng 5, 2020 ở Freetown, một thành phố lớn của Sierra Leon, nhiệt độ cao hàng ngày lên đến 88 độ F, nhưng độ ẩm lên đến 73% (Được trích từ website https://www.weather-atlas.com/en/sierra-leone/freetown-weather-may#temperature trong ngày 2 tháng 6, năm 2020).

⁷³: Jean Mocquet, Voyages en Afrique, Asie, Indes Orientales et Occidentales, Faits Par Jean Mocquet, Paris, 1830, trang 187.
⁷⁴: Ibid, trang 178.
⁷⁵: Ibid, trang 188.
⁷⁶: Số hành khách đáp tàu ở Lisbon (900) trừ đi số tử vong đếm trong ngày đến Mozambique (735) =165.

⁷⁷: 6 tháng x 30 ngày/tháng x 4 tử vong mỗi ngày =720 tử vong.
⁷⁸: Albert Gray, The Voyage of François Pyrard de Laval, Vol. II, Part I, trang 272.
⁷⁹: Trong trường hợp chiếc tàu Bom Jesus, thủy quân Hòa Lan sau khi cướp được nó vào năm 1608, chỉ bắt bộ chỉ huy, nhưng thả hết các hành khách trên đảo St. George nằm bên cạnh đảo Mozambique.

⁸⁰: Josef Franz Schutte, S.J., Momenta Missionum Societatis IESU, Momenta Historica Japaniae I, 1549-1654, Vol. 134, trang 1323.
⁸⁷: Tương tự như ngũ hành của người Á Đông: kim, mộc, thủy, hỏa và thổ.

⁸⁸: Amir Arsalan Afkhami, Humorism, Encyclopædia Iranica, Tập XII, 2004, trang 566-570, http://www.iranicaonline.org/articles/humoralism-1 trích ngày 7 tháng 6 năm 2020.
⁸⁹: M.G. Da Costa, translated by Donald M. Lockhart, The Itinerário of Jerónimo Lobo, The Hakluyt Society, London, 1984, trang 4.

⁹⁰: Ibid trang 21. Thủy thủ Bồ gọi giống chim này là “manga de veludo” (velvet sleeves).
⁹¹: Jean Mocquet, Voyages en Afrique, Asie, Indes Orientales et Occidentales, Faits Par Jean Mocquet, Paris, 1830, trang 185.
⁹²: Ibid.

⁹³: M.G. Da Costa, translated by Donald M. Lockhart, The Itinerário of Jerónimo Lobo, The Hakluyt Society, London, 1984, trang 25.
⁹⁴: Jean Mocquet, Voyages en Afrique, Asie, Indes Orientales et Occidentales, Faits Par Jean Mocquet, Paris, 1830, trang 187.

GHI CHÚ :
* ĐÌNH NAM: Tác giả tự giới thiệu là một người Việt sinh sống ở Hoa Kỳ và gửi bài viết trực tiếp về email bantuthu1965@gmail với nguyện vọng được đăng tải chia sẻ bài viết “Cuộc hải hành của Cha Francisco de Pina đến Đàng Trong” đến Độc giả trong nước, ngoài nước.
◊ Các chữ nghiêng, chữ đậm, chữ màu, hình ảnh tôn tạo và bổ sung do Ban Tu Thư vietnamhoc.net thiết lập.

MỜI XEM :
◊ Cuộc hải hành của Cha Francisco de Pina đến Đàng Trong – Lời Giới thiệu.
◊ Cuộc hải hành của Cha Francisco de Pina đến Đàng Trong – Phần 1 (Thân thế của Cha Francisco de Pina).
◊ Cuộc hải hành của Cha Francisco de Pina đến Đàng Trong – Phần 3 (Hành trình vượt qua mũi Hảo Vọng của Cha Francisco de Pina).
◊ Cuộc hải hành của Cha Francisco de Pina đến Đàng Trong – Phần 4 (Hành trình trở về Macao của Cha Francisco de Pina).

BAN TU THƯ
5 /2022

(Visited 46 times, 1 visits today)

Cuộc Hải hành vượt trùng dương qua Goa, Ấn Độ

Quần áo, Thức ăn và Nước uống mang theo

Con Tàu buôn Nossa Senhora Vencimento da Monté da Carmo

Các căn bệnh trên tàu Vencimento

Cuộc HẢI HÀNH của Cha FRANCISCO de PINA đến ĐÀNG TRONG – Phần 1

Cuộc HẢI HÀNH của Cha FRANCISCO de PINA đến ĐÀNG TRONG – Phần 3