LƯƠNG THẾ VINH ( 梁 世 榮, 1/8/1441, làng Cao Hương, huyện Thiên Bản, Trấn Sơn Nam /nay là thôn Cao Phương, xã Liên Bảo, huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định – 2/10/1497) – tên hiệu là Thụy Hiên, là một nhà toán học, Phật học, và chính trị gia thời Lê sơ. Ông đỗ Trạng nguyên và Đệ nhất giáp Tiến sĩ đệ nhất danh khoa Quý Mùi (đời Lê Thánh Tông, năm 1463) và làm quan tại Viện Hàn Lâm triều đình. Ông còn là một trong 28 nhà thơ của Hội Tao Đàn do vua Lê Thánh Tông lập năm 1495. Ông được Vua giao việc soạn thảo những văn thư ngoại giao với nhà Minh. Ông còn có những nghiên cứu về âm nhạc dân gian, hát chèo và được vua Lê Thánh Tông giao việc định chế cho các lễ nhạc của triều đình.
Từ nhỏ, ông đã nổi tiếng về khả năng học bài mau thuộc, nhanh hiểu và có khả năng sáng tạo trong các trò chơi (đá bóng, thả diều, câu cá, bẫy chim, …). Ông được xem là người đã chế ra bàn tính gẩy cho người Việt; bàn tính lúc đầu được làm bằng đất rồi bằng trúc, gỗ và được sơn màu khác nhau, đẹp và dễ tính, dễ nhớ. Ông còn được biết đến với nhiều tác phẩm thơ chữ Nôm song ông lại bị các bạn đồng nghiệp chê và không được ghi tên trong Văn miếu Khổng Tử.
Giai thoại
Bưởi nổi
Khi chơi đùa cùng bạn thì có một quả bưởi bị lăn xuống một hố sâu hẹp – tưởng như không lấy lên được! Lương Thế Vinh đã nghĩ ra cách lấy bưởi lên bằng cách đổ nước vào hố và lợi dụng việc bưởi sẽ nổi trên mặt nước để lấy lại quả bưởi.
Cân voi
Khi Lương Thế Vinh tiếp đón Chu Hy – sứ giả của nhà Minh. Hy đã nghe nói về Lương Thế Vinh – không những nổi tiếng về văn chương, âm nhạc mà còn tinh thông toán học, nên đã thách đố ông cân được một con voi. Lương Thế Vinh đã đưa voi lên một chiếc thuyền rồi đánh dấu mép nước bên thuyền, sau đó dắt voi lên bờ; tiếp theo, ông ra lệnh đổ đá hộc xuống thuyền, cho đến lúc thuyền chìm xuống đến đúng dấu cũ đã vẽ. Việc còn lại là đưa từng viên đá lên cân và cộng lại để có kết quả. Chu Hy thán phục ông sáng trí nhưng lại tiếp tục đố ông làm sao có thể đo được bề dày của một tờ giấy khi xé nó ra từ một quyển sách. Khi nghe ông nói rằng chỉ cần đo bề dày của cả cuốn sách rồi chia đều cho số tờ là ra ngay kết quả, Chu Hy đã ngửa mặt lên trời mà than rằng: “Nước Nam quả có lắm người tài!”. Lương Thế Vinh đáp lại rằng người đã nghĩ ra cách cân voi thật sự là Tào Xung – con của Tào Tháo. Điều này càng khiến cho sứ giả hổ thẹn vì chưa thuộc sử nước nhà của y.
Các tác phẩm
Toán học: Đại thành Toán pháp, Khải minh Toán học.
Lịch sử hát chèo: Hý phường phả lục.
Phật học: Thiền môn Khoa giáo (còn gọi là Thích điển Giáo khoa), Bài tựa sách Nam Tông Tự Pháp Đồ (sách Lịch sử đạo Phật Việt Nam do thiền sư Thường Chiếu, tịch năm 1203, viết ra).
GHI CHÚ :
◊ Các chữ nghiêng, chữ in, chữ đậm, chú giải và hình ảnh minh hoạ do BAN TU THƯ vietnamhoc.net thiết lập.
BAN TU THƯ
5 /2022