LÊ MINH QUỐC1
… tiếp theo cho Phần 1 :
Nghe rợn tóc gáy
Có lúc chỉ rôm rả cùng nhau, có thể nói chuyện phím “tào lao bí đao”, tào lao xịt bộp, “Nói chuyện Sơn Tây chết cây Hà Nội”, vô thưởng vô phạt chỉ “tám” cho vui. Nhưng rồi, nếu có ai đó nói vống lên, “nổ” quá sức hoành tráng thì làm đi phê “chém gió”. Gió là luồng không khí chuyển động tạo ra không khí mát lạnh, chỉ có thể cảm nhận, không nhìn thấy thì chém thế nào được mà chém? Dù ngụ ý cười cợt, không nặng nề chỉ trích như các từ bạo lực cỡ chém /chặt chém, cắt cổ thì chém gió cũng là cách nói không nên xuất hiện chình ình trong một chương trình đông đảo người nghe người xem. Nói thế, vì Y từng chứng kiến một ngữ cảnh, chẳng hạn, cô X tham gia thi một game show truyền hình, MC hỏi: “Bạn có quen với giám khảo Y không?” Cô X gật đầu cái rụp, lập tức giám khảo Y nói ngay: “Ừ quen thì quen nhưng thí sinh nào thì tôi cũng chém ngang nhau”. Có thể hiểu, “chém” ở đây là vẫn truy, vẫn hỏi tới cùng nhằm dồn thí sinh vào thế bí để bộc lộ hết khả năng.
Nghe ra bạo liệt lắm
Mà đã chém ắt phải chặt. Nghe thử xem sao: “Cuộc họp vừa rồi thế nào?. Dạ, những tay thân tín với X, bọn em đã chặt ráo trọi, không còn một móng, sếp yên tâm đi”. Chặt ở đây hàm nghĩa loại bỏ, loại trừ bằng ý kiến phê phán hoặc bỏ phiếu những ai không cùng phe cánh. Ngay cả những từ bình thường nhưng trong ngữ cảnh nào đó, do cách sử dụng cực quái nên cũng gây ra ngộ nhận, chẳng hạn, tờ báo kia in cái tít to đùng đoàng: “Trong chương trình Y, ca sĩ X đã cháy hết mình”. Trời, vì một sự cố đáng tiếc nào đó, ca sĩ X đã trở thành một đuốc sống? Tình cảnh này thật đáng thương tâm. Khoan, chớ vội sụt sùi, ấy là câu khen đấy chứ, đại khái ca sĩ X đã nhiệt tình, biểu diễn hết mình phục vụ khán giả đó thôi.
Lại nữa, mỗi khi ai đó, vì lý do gì đó bị bàn dân thiên hạ ùa vào nhau chỉ trích, phê phán thì nay xuất hiện cụm từ cũng đằng đằng sát khí không kém: “ném đá”. Ném, có nhiều cách ném nhưng đáng ghét, đáng khinh, xấu tính nhất Xưa nay vẫn là “Ném đá giấu tay”, tức là lén lút làm việc mờ ám có hại cho người khác nhưng không ra mặt, bề ngoài vẫn tỏ ra vô can, cứ như thể không nghe, không thấy, không biết. Ấy mới lại kinh. Nhưng xin đừng quên ông bà ta dặn dò, cái sự ném cho đã nư ấy cũng nên chừng mực, không nhất thiết phải “tận cùng bằng số”, cho bằng chết mới thôi: “Khi yêu nhau thì ném bã trầu /Đừng ném đất đá vỡ đầu nhau ra”. Nay, “ném đá” được hiểu là nhiều người cùng chỉ mũi dùi phê phán, đả kích một ai đó. “Ba đánh một không chột cũng què” chứ huống gì người người lớp lớp cùng đồng loạt lên tiếng chỉ trích thì chịu trời sao thấu?
Với cách nói chặt chém, quăng bom, ném lựu đạn, ném đá… ấy xảy ra, e rằng có lúc đổ máu chăng? Với từ máu /me một khi nghe đến đã thoáng nổi da gà, bởi đa phần chẳng báo hiệu điềm lành gì cả, này: “Dây máu ăn phần”, “Máu chảy ruột mềm”, “Máu chảy ruồi bâu”, “Máu ai thăm thịt nấy”… Ngày trước ở miền Nam có câu thành ngữ phản ánh được kỷ cương của một thời: “Chảy máu sáu quan, chảy mủ sáu chục”, “Đại Nam quốc âm tự vị” giải thích rành rọt: “Tiếng nói theo thói cũ: Hễ đánh ai chảy máu thì phải chịu phạt sáu quan, bằng đánh nặng hơn, làm ra thương tích nặng thì phải vạ một chục quan chẵn”.
Máu, như ta đã hiểu rành rành ra đó, kỳ cụt thay, nay, lại nhảy qua một hướng khác rất ư trật cù chìa. Hãy nghe đứa “trẻ trâu” ưỡn ngực hùng hùng hổ hổ như thể “Xem Trời bằng vung” rằng, thì là: “Cháu đã máu thì đừng hỏi bố cháu là ai”. Kiêu ngạo chửa? Thì, “máu” ở đây là chỉ một sự quyết tâm cao độ, quyết “ăn thua đủ”, “hành động tới bến”, sự “sát ván” ấy dám thể hiện một cách liều lĩnh. Chưa hết đâu. Vừa tan sở, mấy nhân viên trẻ í ớ gọi nhau: “Chiều cuối tuần rồi, anh em mình ra Thanh Đa làm tí máu nhé”. Tưởng gì, họ rủ nhau đi ăn tiết canh vịt đấy thôi. Nghe mà ghê. Thử hỏi, món ăn khoái khẩu ấy có còn ngon?
Qua một vài dẫn chứng trên, ta có thể thấy rằng, dù nhằm diễn ra những sự việc bình thường trong sinh hoạt, những cách sử dụng từ hiện nay lại nhuốm sắc màu bạo lực, u ám, dữ tợn. Nếu lời ăn tiếng nói phản ánh tâm lý, tính cách của người sử dụng chỉ sự thể hiện trên, có đáng lo hay không? Lại mạo muội “quan trọng hóa vấn đề” rằng, cách nói chợ búa đó cũng góp phần làm méo mó đi sự trong sáng của tiếng Việt.
MỜI XEM :
◊ TIẾNG VIỆT ngày một MÉO MÓ? – Phần 1.
GHI CHÚ :
◊ Nguồn: Chuyện chữ, chuyện nghĩa, Tiếng Việt ngày một méo mó? Báo An Ninh Thế giới (giữa tháng), số 153, tháng 10/2020; Văn học Sài Gòn – vanhocsaigon.com. Ảnh: LG.
◊ Chữ nghiêng, chữ in, chữ màu và hình ảnh sêpia hóa do Ban Tu Thư – thanhdiavietnamhoc.com thiết lập.
* Các tiêu đề ghi dấu * do Ban Tu Thư – thanhdiavietnamhoc.com thiết lập.
BAN TU THƯ
10 /2020