NGUYỄN MẠNH HÙNG
(Phó Giáo sư, Tiến sĩ Sử học)
Vào những năm 70 tại Sài gòn – Chúng tôi còn đang là sinh viên sống trong “chảo lửa” của chiến tranh. Nỗi niềm đau đớn, khắc khoải như đang đi vào đường hầm tăm tối chen lẫn những cuồng vọng, mơ ước về ngày mai tươi sáng. Nước mắt và nụ cười luôn ẩn hiện trong nhiều khuôn mặt trẻ trung. Đùng một cái – như gáo nước lạnh. Một số thanh niên như chộp lấy thời cơ – thay vì bày tỏ nỗi lòng u uất – họ lại sửa mình sang lối sống “phó mặc”. Lúc ấy, họ tự nhận sống theo “chủ nghĩa hiện sinh” của J. Paul Sartre.
Hình 1: Jean-Paul Sartre
Nguồn ảnh: http://en.wikipedia.org/wiki/Jean-Paul_Sartre
Gần đây, chúng tôi có đọc được bài viết của Bùi Công Trừng – trên Tạp chí Tiên Phong (trang 43~45) (1) – về đề tài chủ nghĩa sinh tồn (chủ nghĩa hiện sinh) có gì lạ? Mới biết được cách nhìn của đội ngũ những nhà văn hóa miền Bắc (vào những năm 45 về chủ nghĩa này). Chúng tôi thấy cần thiết để cung cấp tư liệu lịch sử quan trọng này mà chúng tôi đã sưu tập và ghi chép lại để độc giả thưởng thức.
Theo ông, chủ nghĩa sinh tồn (l’existentralisme) của J. Paul Sartre “mà một trí thức Âu Tây” (2) trong thời gian gần đây say sưa như tìm vật gì mới lạ.
Ông viết tiếp: “cái chủ nghĩa ấy trong khoảng vài ba tháng nay đã theo máy bay phóng pháo đột nhập vào đất ta đánh bật một số trí thức lỡ thời trở dậy – tưởng như đã tìm thấy ánh mới của mặt trời”.
Từ đó, tác giả đặt câu hỏi và thuyết minh – Chủ nghĩa sinh tồn có gì lạ? Theo ông Chủ nghĩa này bắt nguồn từ thế kỷ 19 ở Dostoievski ở nơi thầy giáo Kierkegaard – một nhà thần học Barth và gần đây ở triết lý quốc xã của Heideggar. Theo ông – Chủ nghĩa sinh tồn chia làm 2 phái: phái công giáo có Jaspers và Gabriel Marcel và phái của J. Paul Sartre, Heideggar và các nhân vật khác theo nó. Theo tin tức – Giáo sư Trần Đức Thảo (3) người bạn thân của J. Paul Sartre – nhà duy vật biện chứng của Châu Âu đã từng lên diễn đàn, trao đổi về thuyết hiện sinh với các triết gia tại pháp. Người ta nói rằng ông cũng chính là cha đẻ chủ thuyết này. Mặc dù 2 phái có đối lập nhau (hữu thần và vô thần) nhưng đều có chung một “cốt cách” nghĩa là sinh tồn có trước thực thể (l’exixtence précède l’essence). Nghĩa là cả hai đều xuất phát từ ý niệm chủ quan (subjectivité) làm tiêu điểm.
Theo tác giả, đó là những vọng ngôn triết học (Jargon philosophique) nghĩa là lối suy nghĩ của Sartre là lối trá hình của siêu hình học. Kent, Hegel, Bergson là những nhân vật quen thuộc trong sách vở giảng dạy triết học.
Hình 2: Dostoevsky
Nguồn ảnh: http://vi.wikipedia.org/wiki/Tập_tin: Dostoevsky.jpg
H.3:Triết gia Trần Đức Thảo
Nguồn ảnh: http://vi.wikipedia.org/wiki/Tập_tin:TranDucThao01.jpg
Hình 4: Hegel
Nguồn ảnh:http://en.wikipedia.org/wiki/ Georg_Wilhelm_Friedrich_Hegel
Hình 5: Henri Bergson
Nguồn ảnh:http://vi.wikipedia.org/wiki/Henri_Bergson
Sinh tồn có trước bản thể có nghĩa là gì? Theo tác giả – Sartre trả lời: ” Con người trước hết phải tồn tại, gặp gỡ và xuất hiện trên đời rồi sau mới tự minh giải (définir)” – Nghĩa là “con người chưa được giải bày rõ rệt là vì ban đầu nó không là gì cả? Người muốn trở thành người chỉ sau khi nó tiến vào con đường sinh tồn” – Người chẳng qua do chính con người tạo ra. Đấy là nguyên tắc cốt yếu của chủ nghĩa hiện sinh – Sartre nói: theo tác giả ” tôi tạo ra một cái hình dáng thế nào đó mà tôi đã lựa chọn, thế là đồng thời tôi chọn tôi, tôi đã chọn lựa được con người” – Tác giả bài viết cho rằng Sartre đã nói theo Descartes: “tôi nghĩ tức là tôi tồn tại”. Theo tác giả Sartre như người “trái mùa” – đi ngược dòng và cản trở trào lưu ” biến cải xã hội để đồng thời tự biến cải mình” – Sartre cũng nói chủ nghĩa sinh tồn rất lấy làm khó chịu rằng Chúa không tồn tại vì nếu chúa không tồn tại thì mỗi cái có thể tìm ra giá trị trong bầu trời lý tính mà theo đó đều tiêu tan. Như vậy Sartre đã nói theo Dostoievsky: ” Nếu không chúa thì mọi việc xấu xa đều có thể làm được” Nghĩa là cả hai đều muốn tạo ra Chúa để tạo ra đạo lý!!! Tác giả trách cứ Sartre: “con người đã biết tự tạo ra con người thì tại sao không tạo ra luôn đạo lý người mà còn phải đi qua “Chúa” – một sản vật trung gian?! để tự gạt gẫm mình?!
Sartre “đã lo sợ mất đạo lý nên phải tạo một sản phẩm thứ ba là Chúa để thờ phụng kính nể!?”
Để tóm lược về chủ nghĩa hiện sinh – tác giả bài viết nói: “dựa theo chủ nghĩa cá nhân và duy tâm, Sartre đi tìm đạo lý…” với chủ trương “hoạt động không hy vọng” Sartre chống lại sự hỗ trợ của chủ nghĩa tập đoàn nghĩa là chủ trương tự do – và vì không hy vọng nên dẫn đến hoài nghi.
Để tiếp tục phê bình tác giả đã gói gọn câu phê phán cả hai chủ nghĩa sinh tồn và chủ nghĩa tự do (libéralisme) đều tự nhận đó là chủ nghĩa nhân bản nhưng thế nào nhân bản “khi họ không chịu dấn thân vào con đường đấu tranh của các lực lượng tiến bộ nên dễ bị thu hút bởi sức phản động…”.
Tác giả tóm gọn lại: sinh tồn chủ nghĩa là một thứ tự do chủ nghĩa trong thời kỳ khủng hoảng tinh thần của tư bản chủ nghĩa…
__________
(1) Tiên Phong – Số đặc biệt 15 – 16 – 17 ngày 19.8.1946 – Tựa đề “Tháng 8 – Cách mạng dân tộc giải phóng”.
(2) Thiện Nhân – Saint-Germain-des-Prés – Với thuyết sinh tồn – Nguyệt san Thế giới thời đàm – Trang 29~38 – Paris 1953.
(3) Trần Đức Thảo sinh tại thôn Song Tháp, xã Châu Khê, huyện Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh, tháng 11 năm 2008, đã đổi thành Song Tháp, Phường Châu Khê, Thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh.
Năm1936, ông được nhận học bổng sang Paris, Pháp để thi vào trường Đại học Sư phạm Paris. Ông tốt nghiệp thạc sĩ triết học hạng nhất tại Pháp lúc mới 26 tuổi (1942). Cuộc đời của ông rất đáng được quan tâm.
Năm 1955, ông trở thành giáo sư Triết học và là Phó Giám đốc Đại học Sư phạm Văn khoa, Chủ nhiệm Khoa Lịch sử, Đại học Tổng hợp Hà Nội (nay là Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn thuộc Đại học Quốc gia Hà Nội).
Năm 1992, ông sang Pháp chữa bệnh kết hợp với nghiên cứu và mất tại Paris vào năm sau. Di hài ông được nhà nước đưa về an táng tại Khu A Nghĩa trang Văn Điển, Hà Nội.
Theo (http://vi.wikipedia.org/wiki/ Trần_Đức_Thảo).
Còn tiếp:
Mời xem:
– Tìm vào HANG Ổ của CHỦ NGHĨA HIỆN SINH (Phần 1)
– Tìm vào HANG Ổ của CHỦ NGHĨA HIỆN SINH (Phần 2)
– Tìm vào HANG Ổ của CHỦ NGHĨA HIỆN SINH (Phần 3)